DOĞU CEPHESİ:
1917 yılında Rusya'da Bolşevik İhtilali yapılmış, Çarlık Rusya'nın yerine Sovyet Rusya kurulmuştur. Yeni yönetim ittifak Devletleri'yle Brest -Litovvsk Antlaşması'nı imzalamıştır. Bu antlaşmayla Kars, Ardahan ve Batum'u Osmanlı Devleti'ne geri veren Sovyet Rusya, iç karışıklıklar nedeniyle Kafkasya'daki birlikleri çekmek zorunda kalmıştır. Bu durumdan yararlanan Ermeniler ve Gürcüler bölgede bağımsız hale gelmişlerdir. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nı kaybetmesi sonucu Kafkasya'daki birliklerini geri çekmesi, Ermenileri ve Gürcüleri harekete geçirmiştir. Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 24. maddesinde Doğu'da bir Ermeni Devleti'nin kurulacağına yönelik ifadeler yer almış, bunu fırsat bilen Ermeniler İtilaf Devletleri'nden aldıkları destekle Kars, Sarıkamış ve İğdır'ı işgal etmişlerdir.
Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra ordusunu dağıtmayan XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir, TBMM tarafından Doğu Cephesi Komutanlığı'na getirilmiştir. Kazım Karabekir ordularıyla harekete geçerek Kars - Sarıkamış Savaşlarında Ermenileri yenilgiye uğratmıştır. Yapılan görüşmeler sonunda TBMM ile Ermenistan arasında Gümrü Antlaşması imzalanmıştır.
GÜMRÜ ANTLAŞMASI(3 Aralık 1920)
* Kars, Sarıkamış ve İğdır Türkiye'ye bırakılmıştır.
* Aras Nehri Türk - Ermeni sınırı kabul edilmiştir.
* Tehcir Kanunu'yla göç ettirilen Ermenilerin yurtlarına geri dönmeleri kabul edilmiştir.
Önemi:
* TBMM'ye bağlı düzenli orduların kazandığı ilk askeri başarıdır.
* TBMM'nin uluslararası alanda kazandığı ilk siyasi başarıdır.
* Ermeniler Sevr Antlaşması'ndaki isteklerinden vazgeçmişler ve Misak-ı Milli'yi tanımışlardır.
* Bu antlaşma ile Doğu Cephesi'nin silahlı çatışmaları son bulmuş, Sovyet Rusya ile ilişkiler gelişmiştir.
* Doğu'daki birliklerin bir bölümü Batı Cephesi'ne gönderilmiştir.
* Doğu sınırı büyük ölçüde belirlenmiştir.
Gürcistan İle Yapılan Antlaşma :
Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra Gürcüler Artvin, Ardahan ve Batum'u işgal etmişti. TBMM Hükümeti, Ermenilerle imzalanan Gümrü Antlaşmasından sonra Gürcistan'a bir nota vererek bu bölgelerin geri verilmesini istemiştir. Gürcistan'la 23 Şubat 1921'de imzalanan Batum Antlaşması'yla Artvin, Ardahan ve Batum Türkiye'ye bırakılmıştır. I. İnönü Savaşı'ndan sonra Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova Antlaşması sonucu Batum Gürcistan'a verilmiştir.
NOT:
Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920): Bu görüşme TBMM adına Mustafa Kemal ile İstanbul'daki Tevfik Paşa Hükümeti'nden Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında yapılmıştır. Görüşmelerden bir sonuç alınamamış ancak İstanbul Hükümeti adına görüşmeye katılan üyeler Ankara'ya götürülmüştür. Böylece İstanbul Hükümeti temsilcilerinin Anadolu'daki ulusal harekete katıldıkları izlenimi verilmiştir. Ankara'ya getirilenlerin Mart 1921'de istanbul'a dönmelerine izin verilmiştir. Bu görüşme TBMM'nin gücünü kanıtlaması açısından önemlidir.
GÜNEY CEPHESİ:
Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra Urfa, Antep ve Maraş ingilizler tarafından işgal edilmişti. Ancak bir süre sonra İngiltere, Irak'taki haklarından vazgeçmesi karşılığında bu bölgeleri Fransa'ya bırakmıştır. Fransızların işgal ettikleri yerlerde Ermenilerle işbirliği yapmaları ve halka kötü davranmaları halkın direnişe geçmesine yol açmış, böylece Güney Cephesi kurulmuştur.
Sivas Kongresi'nde alınan kararlar sonucu Güney Cephesi'ndeki milli kuvvetlere yardım yapılmış ve örgütlenmeyi sağlamak için subaylar gönderilmiştir.
Urfa'da Ali Saip Bey, Maraş'ta Sütçü İmam, Antep'te de Şahin Bey öncülüğünde Fransızlara karşı başarılı bir savunma gerçekleştirilmiştir. Fransız kuvvetlerine karşı Adana ve çevresinde de milis güçler başarılı sonuçlar almış, POZANTI SAVAŞI’NDA Fransızlar yenilgiye uğratılmıştır.
UYARI:
Güney Cephesi'nde işgallere karşı milis güçler mücadele etmiş, bölgede düzenli ordular görev almamıştır.
Sakarya Savaşı'nın kazanılmasından sonra Fransızlarla imzalanan Ankara Antlaşması'yla
Hatay dışında Türkiye - Suriye sınırı çizilmiştir.
NOT:
Mondros'tan sonra Güneybatı Anadolu'yu işgal eden italyanlara karşı cephe açılmamıştır. İtalyanların İzmir ve çevresinin Yunanlılara verilmesinden dolayı, İtilaf Devletleri'yle arası açılmış ve ulusal mücadeleye destek vermelerine ortam hazırlamıştır. İtalyanlar II. İnönü Savaşı'nın kazanılmasından sonra Anadolu'dan çekilmeye başlamışlardır.
DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI
Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra Osmanlı orduları dağıtılmış, Anadolu'da başlayan işgallere karşı Kuvayi Milliye kurulmuştur. Kuvayi Milliye işgallere karşı direnişi başlatmış, düşman ilerleyişini yavaşlatmıştır. Ayrıca TBMM'ye karşı çıkan isyanların bastırılmasında da görev almıştır.
Kuvayi Milliye birliklerinin bu olumlu özelliklerinin yanında başına buyruk hareket etmeleri, halktan zorla para ve yiyecek almaları, halkı kendi yöntemlerine göre yargılamaları tepkileri artırmış ve TBMM'nin otoritesini sarsmıştır.
TBMM; Yunanlara karşı düzenli ordularla savaşmak, kesin zafere ulaşmak ve Kuvayi Milliye şeflerinin disiplinsiz davranışlarını önlemek için düzenli ordulara geçmek istemiştir.
Ali Fuat Paşa'ya bağlı Kuvayi Milliye birliklerinin Yunan ordularına Gediz Muharebesi'nde yenilmesi, düzenli ordunun kurulmasını hızlandırmış ve TBMM'de Mustafa Kemal'in girişimiyle bazı milletvekillerinin karşı çıkmasına rağmen düzenli birliklere geçme kararı alınmıştır. Gediz yenilgisi sonrası cephe üzerindeki etkinliği azalan Ali Fuat Paşa, Moskova büyükelçiliğine atanmış, yerine Batı Cephesi komutanı olarak Albay İsmet Bey görevlendirilmiştir. Batıdaki Kuvayi Milliye birlikleri düzenli ordulara dönüştürülmeye başlanmıştır. Düzenli ordunun kuruluş aşamasında askerden kaçmaları önlemek için Firariler Yasası çıkarılmış ve İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
BATI CEPHESİ:
Kurtuluş Savaşı sırasında Türk ulusunun geleceğine yönelik en önemli savaşlar bu cephede Yunanlılara ve onun arkasında olan İtilaf Devletleri'ne karşı yapılmıştır.
YUNAN SALDIRILARININ ASKERİ AMACI:
Eskişehir ve Ankara'yı alarak TBMM'yi dağıtmak
Yunan saldırılarının siyasi amacı: Sevr Antlaşması'nı TBMM'ye kabul ettirmektir.
I. İNÖNÜ SAVAŞI (6 -10 Ocak 1921):
Düzenli ordu birliklerine katılmak istemeyen Çe rkez Ethem ayaklanmış, TBMM ordularının bu ayaklanmayla uğraşmasını fırsat bilen Yunanlar İnönü bölgesine doğru saldırıya geçmiştir. Türk orduları hem Çerkez Ethem Isyanı'nı bastırmış, hem de Yunan ordularını yenilgiye uğratmıştır.
Önemi ve Sonuçları:
* TBMM'nin yeni kurduğu düzenli ordunun kazandığı ilk askeri başarıdır. Bu zafer, düzenli orduya olan güveni artırmış, bu konudaki tartışmaları büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Düzenli orduya katılımlar artmıştır.
* TBMM'nin gücü ve otoritesi artmıştır.
* TBMM'nin uluslar arası alandaki saygınlığı artmıştır.
* İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması'nı yeniden gözden geçirmek amacıyla Londra'da bir konferans düzenlemişlerdir.
LONDRA KONFERANSI (23 Şubat - 12 Mart 1921)
Anadolu'daki ulusal hareketin basit bir direniş olmadığını gören İtilaf Devletleri fazla kayba uğramadan barışın imzalanmasını istemişlerdir. İtilaf Devletleri bu konferansa istanbul Hükümeti'ni davet etmişler, İstanbul'un göndereceği delegeler içerisinde Mustafa Kemal ya da onun görevlendireceği bir kişinin de olmasını istemişlerdir. Böylece TBMM Hükümeti'ni tanımak istememişlerdir. TBMM kendisine ayrı bir çağrı yapılmaması durumunda konferansa temsilci gödermeyeceğini açıklamış, İtalya ve Fransa'nın aracılığıyla TBMM bu konferansa davet edilmiştir. TBMM bu konferanstan bir sonuç çıkmayacağını bilmesine rağmen barışçı olduğunu göstermek ve aleyhinde başlatılabilecek propagandayı engellemek için konferansa temsilci gönderme kararı almıştır. İtilaf Devletleri'nin iki hükümeti birden konferansa çağırmalarının amacı; Ankara ve İstanbul arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanarak Sevr Antlaşması'nı uygulamaktır. Konferansta ilk söz hakkı İstanbul Hükümeti temsilcisi Tevfik Paşa'ya verilmiştir. Tevfik Paşa "Türk ulusunun gerçek temsilcisi TBMM'dir. Sözün, milletin temsilcisine verilmesini isterim." diyerek İtilaf Devletleri'nin beklentilerini boşa çıkarmıştır. İtilaf Devletleri'nin sunduğu barış önerisi Misak-ı Milliye uygun olmadığı için, TBMM tarafından reddedilmiş ve konferans sonuçsuz dağılmıştır.
TBMM Bu Konferansa Katılmakla : * Misak-ı Milli'yi dünya kamuoyuna duyurma fırsatını elde etmiştir.
* Barış yanlısı olduğunu göstermiştir.
* İtilaf Devletleri tarafından hukuken tanınmıştır.
istanbul Hükümeti ilk kez uluslararası bir toplantıda TBMM'nin varlığını resmen kabul etmiştir.
Londra Konferansı sonrası TBMM temsilcisi Bekir Sami Bey; İngiltere, Fransa ve İtalya ile ikili protokoller imzalamıştır. Ancak bu antlaşmalar devletlerin eşitlik ilkesine uymadığı için TBMM tarafından kabul edilmemiştir.
I. İNÖNÜ SAVAŞI İLE II. İNÖNÜ SAVAŞI ARASINDAKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER:
* Mustafa Kemal'in TBMM'nin açıldığı sırada meclise sunduğu ve kabul ettirdiği önergeler, 20 Ocak 1921 tarihinde Teşkilat-ı Esasiye olarak (ilk anayasa) kabul edilmiştir.
* 1 Mart 1921 tarihinde Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile TBMM ilk kez bir Müslüman devlet tarafından tanınmıştır.
* 12 Mart 1921 tarihinde TBMM'de İstiklal Marşı kabul edilmiştir.
* 16 Mart 1921 tarihinde Sovyet Rusya ile MOSKOVA ANTLAŞMASI imzalanmıştır. Batılı devletlerle anlaşmazlık yaşayan yeni Sovyet rejimi, bu devletlere karşı bağımsızlık savaşı veren Türkiye ile yakınlaşmış ve ortak düşmana karşı birlikte hareket edilmiştir. Ayrıca Sovyet yönetimi TBMM ile yakınlaşarak güney sınırını güvenlik altına almak ve rejimini benimsetmeyi düşünmüştür.
Antlaşmanın Maddeleri:
* Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında imzalanan antlaşmalar geçersiz sayılmıştır. Bu karar iki ülkede de köklü rejim değişikliğinin olduğunu gösterir.
* İki devletten birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.
* Her devlet kendi geleceğine kendisi karar verecektir.
Bu madde devletlerin içişlerine karışmama amacını taşır.
* Kapitülasyonların kaldırılması kabul edilmiş ve Batum, Gürcistan'a bırakılmıştır. (Misak-ı Milli'den ödün)
Önemi:
* İlk kez bir büyük devlet TBMM'yi resmen tanımıştır.
* Ordunun ihtiyacı olan silah ve cephane Rusya'dan sağlanmıştır.
* Doğu'daki birliklerin büyük bölümü Batı Cephesi'ne kaydırılmıştır.
II. İNÖNÜ SAVAŞI(23 Mart -1 Nisan 1921)
Londra Konferansı'nın sonuçsuz kalması üzerine Sevr Antlaşması'na geçerlilik kazandırmak isteyen İtilaf Devletleri Yunan ordularını yeniden saldırıya geçirmişlerdir. Yunan orduları bir kez daha yenilgiye uğratılmıştır. II. İnönü Savaşı'ndan sonra Türk birliklerinin bir bölümü Yunanlara karşı Aslıhanlar - Dumlupınar yönünde saldırı başlatmış; ancak Yunan orduları buralardan çıkarılamamıştır. Bu olay Türk ordularının henüz taarruz gücüne ulaşamadığını göstermiştir.
Önemi:
* İtalyanlar işgal ettikleri Anadolu topraklarını boşaltmaya başlamışlardır.
* Fransa Anadolu'dan çekilmek İçin TBMM ile görüşmeler başlatmıştır. Ancak, Türk ordularının Eskişehir - Kütahya Savaşlarını kaybetmesi üzerine görüşmelere ara vererek Sakarya Savaşı'nın sonucunu beklemeye başlamıştır.
* Bu başarı zafere olan inancı bir kat daha artırmış, Mustafa Kemal İsmet Paşa'ya çektiği telgrafla orduyu kutlamıştır.
ESKİŞEHİR - KÜTAHYA SAVAŞLARI
(10-24 Temmuz 1921)
İnönü Savaşları'nda başarılı olamayan Yunanlar, kesin sonuç alabilmek için daha fazla birliğe ihtiyaç duymuşlardır. Anadolu'daki birliklerini iki katına çıkaran Yunanlar, İngilizlerden de silah ve cephane yardımı almışlardır. Yunan genel taarruzu 10 Temmuz'da Eskişehir, Kütahya ve Afyon hattına doğru başlamıştır. Mustafa Kemal ordunun daha fazla kayıp vermesini önlemek ve yeni bir savaş için zaman kazanmak amacıyla orduyu Sakarya ırmağının doğusuna çekmiştir. Yunan orduları Afyon, Kütahya ve Eskişehir'i işgal etmiştir. Bu yenilgi TBMM'de tartışmalara yol açmış, Mustafa Kemal'in muhalifleri yenilginin sorumluluğunu O'na yüklemişlerdir.
* Bazı milletvekilleri Ankara'nın güvende olmadığı gerekçesiyle meclisin Kayseri'ye taşınmasını teklif etmişlerdir.
* Mustafa Kemal bu savaşın kaybedilmesinin ulusal mücadelenin kaybedilmesi anlamına gelmeyeceğini söylemiş ve hızlı kararlar alınması gerektiğini ifade etmiştir.
* TBMM 5 Ağustos 1921'de yetkilerini Başkomutanlık Yasası ile üç ay süreyle Mustafa Kemal'e devretmiştir.
Böylece Mustafa Kemal devlet işlerinde tek başına hareket etme yetkisine sahip olmuştur. Bu yetkileri olağanüstü dönemde çabuk kararlar almak ve uygulamak için meclisten almıştır.
* Mustafa Kemal, başkomutanlık yetkisini aldıktan sonra ordunun ihtiyaçlarının (silah, cephane, giyecek, yiyecek...) halk tarafından karşılanması için Tekalif-i Milliye Emirleri'ni (Ulusal Yükümlülükler Yasası) yayınlamıştır. Ayrıca İstiklal Mahkemeleri'ne görev verilerek ihtiyaçların engelsiz ve hızlı bir şekilde karşılanması sağlanmıştır.
SAKARYA MEYDAN SAVAŞI{23 Ağustos-13 Eylül 1921)
Savaşın parolası "Ya İstiklal Ya Ölüm" olmuş, Yunan ordularının taarruz gücü yok edilmek istenmiştir. Ankara'ya kadar yaklaşan Yunan ordularının saldırı gücü tamamen kırılmış ve Yunan birlikleri geri çekilmeye başlamıştır.
Önemi ve Sonuçları:
* İngiltere Sevr Antlaşması 'nın bazı maddelerini hafifleterek TBMM'ye barış önermiş; ancak TBMM, Misak-ı Milliye uygun olmayan bu teklifi reddetmiştir. Ayrıca İtilaf Devletleri Türk ve Yunan tarafına ateşkes önermişlerdir. Buna göre; çatışmaların üç ay süreyle durdurulması, iki tarafın asker ve silah bakımından güçlenmemesi, askeri açıdan iki tarafın da İtilaf Devletleri tarafından denetlenmesi teklif edilmiştir. TBMM, ateşkes önerisindeki bazı maddeleri bağımsızlık anlayışına uymadığı için reddetmiştir.
* İtalyanlar, Anadolu topraklarını tamamen boşaltmışlardır.
* TBMM, Mustafa Kemal'e "Gazilik" unvanı ile "Mareşallik" rütbesi vermiştir.
m 1683 II. Viyana bozgunundan bu yana devameden toprak kaybı ve geri çekilme son bulmuştur.
* 13 Ekim 1921 tarihinde Sovyet Rusya'ya bağlı Kafkas Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan) Kars Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Moskova Antlaşması tekrar edilmiş ve doğu sınırı kesinlik kazanmıştır.
* 20 Ekim 1921'de Fransa ile Ankara Antlaşması imzalanmıştır.
Buna göre; Fransa Misak-ı Milli'yi kabul etmiştir.
— Hatay dışında bugünkü Türkiye - Suriye sınırı çizilmiştir.
— Fransa Hatay'da özerk bir yönetim kurmayı kabul etmiştir, burada kalan Türklerin eğitim, dil, din gibi hakları güvence altına alınmıştır.
Antlaşmanın Önemi:
* İlk kez bir İtilaf Devleti TBMM'yi resmen tanımıştır.
* Fransa Anadolu'daki isteklerinden vazgeçmiştir.
* İtilaf Devletleri arasındaki birliktelik dağılmış, İngiltere ile Fransa Anadolu politikasında görüş ayrılığına düşmüştür.
* Bu antlaşma TBMM'yi uluslar arası alanda daha güçlü hale getirmiş, bu durum İngiltere'yi tedirgin etmiştir.
Ukrayna ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır (2 Ocak 1922).
BÜYÜK TAARRU VE BAŞKOMUTANLIK MEYDAN SAVAŞI
(26 - 30 Ağustos 1922)
Sakarya Savaşı sonunda Türk orduları Yunan kuvvetlerini takip etmeyerek genel taarruz için bir yıl beklemiştir. Böylece ordularının eksiklerini gidermek için zaman kazanılmıştır.
Mecliste daha önce Mustafa Kemai'e belirli süre ile verilen Başkomutanlık yetkisi uzun süren tartışmalardan sonra süresiz hale getirilmi ştir. Ordu hazırlıklarını tamamladıktan sonra 26 Ağustos sabahı başkomutanın emriyle taarruza geçmiştir. Taarruzun amacı düşmanı Anadolu'dan atmaktır. 30 Ağustos'ta Yunan orduları Dumlupınar'da kuşatılmış, Başkomutanın yönettiği savaşta Yunan orduları yenilgiye uğratılmıştır. Büyük kayıplar vererek İzmir'e doğru kaçmaya çalışan Yunan ordularının ardından Mustafa Kemal Türk ordularına "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!" emrini vermiştir. Türk orduları 9 Eylül'de İzmir'e girmiş; daha sonra kuzeyde Çanakkale'ye ilerlemiş, Türk ordularının ilerleyişi karşısında İngiltere, TBMM' den ateşkes istemiştir.
Büyük Taarruz'un askeri sonucu: Yunan ordularının Batı Anadolu'dan atılması
Büyük Taarruz'un siyasi sonucu: Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın imzalanması
UYARI:
Türk Kurtuluş Savaşı sömürgeci bir devlet olan özellikle İngiltere'ye karşı yapılmıştır. İngiltere Yunanistan'ı Türkiye'ye karşı destekleyerek diğer sömürgelerinde yaşayan ulusların ayaklanma başlatmalarını önlemeye çalışmış ve onlara gözdağı vermek istemiştir.
Türk Kurtuluş Savaşı'nın evrensel sonucu: Sömürge ve yarı sömürge uluslara örnek olmasıdır.
MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI(11 Ekim 1922)
Görüşmelere İngiltere, Fransa, İtalya ve TBMM Hükümeti katılmış, Yunan heyeti görüşmelere katılmadığı halde daha sonra ateşkesi imzalamıştır.
Ateşkesin Şartları:
* Yunan orduları on beş gün içinde Doğu Trakya'yı boşaltacaktır. TBMM, güvenlik için Doğu Trakya'da 8.000 jandarma birliği bulunduracaktır.
* İstanbul ve boğazların yönetimi TBMM'ye bırakılacaktır.
* Barış antlaşması imzalanıncaya kadar Türk orduları Çanakkale - İzmit hattında bekleyecektir.
Önemi:
* Kurtuluş Savaşı'nın silahlı mücadele dönemi sona ermiştir.
* İstanbul, Boğazlar ve Doğu Trakya savaş yapılmadan geri alınmıştır.
* İstanbul ve Boğazların TBMM'ye bırakılmasıyla Osmanlı Devleti hukuken yok sayılmıştır.
* İngiltere'de Uoyd George Hükümeti istifa etmiştir.
* Lozan barış görüşmelerine ortam hazırlanmıştır.
* Su görüşmelerde TBMM'yi temsil eden İsmet Paşa'nın ulusal çıkarlarımızı savunması ve diplomatik başarısı Lozan'da Türk Devleti'ni temsil etmesini sağlamıştır.
SALTANATIN KALDIRILMASI
(1 Kasım 1922)
İtilaf Devletleri'nin Lozan görüşmelerinde ikilik yaratmak için TBMM Hükümeti'nin yanında Osmanlı Hükümeti'ni de çağırmaları saltanatın kaldırılmasını hızlandırmıştır. Böylece TBMM Lozan'a tek güç olarak katılmak istemiştir. Saltanatın kaldırılmasından sonra Vahdettin İslam halifesi olarak 17 Kasım 1922'de İstanbul'dan ayrılmış ve İngilizlere sığınmıştır. Bunun üzerine TBMM Vahdettin'in elindeki halifelik yetkisini alarak yine Osmanlı soyundan Abdülmecit'e vermiştir. Böylece halifelik kurumunun İngilizler tarafından kullanılması önlenmiştir.
* Saltanatın kaldırılmasına rağmen halifeliğin devam etmesinin nedeni kamuoyunun bu karara hazır olmamasıdır.
*Saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı Devleti resmen sona ermiş, Cumhuriyet rejimine geçiş için önemli bir engel ortadan kalkmıştır.
*Saltanatın kaldırılmasından bir süre sonra meclisteki saltanat yanlısı milletvekilleri seçim kanunu ile ilgili olarak meclise bir önerge vermişlerdir. Buna göre "TBMM'ye yeniden milletvekili seçilebilmek için Türkiye'nin o günkü sınırları içinde doğmuş ve kendi seçim bölgelerinde en az beş yıl oturmuş olmaları" zorunluluğunu teklif etmişlerdir. Ancak bu önerge reddedilmiştir.
Önergenin amacı: Mustafa Kemal'in yeniden milletvekili seçilmesini engellemektir. (Mustafa Kemal Selanik doğumlu)
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI
(24 Temmuz 1923)
Lozan görüşmelerinde Türkiye'yi İsmet Paşa temsil etmiştir. TBMM konferansa katılan heyetten,
— Kapitülasyonlar
— Ermeni Yurdu
konularında kesinlikle ödün vermemesini istemiştir.
* Konferansta yalnızca Kurtuluş Savaşı değil, Osmanlı Devleti'nden kalan sorunlar da görüşüleceği için konferans uzun sürecek ve çetin pazarlıklara sahne olacaktır.
TBMM'nin bu konferanstaki en büyük hedefi Misak-ı Milli'yi itilaf Devletleri'ne kabul ettirmektir. İtilaf Devletleri Türk tarafını yenik devlet gibi gös¬tererek Sevr Antlaşması'nı kabul ettirmeyi düşünmüşlerdir.
20 Kasım 1922'de başlayan görüşmelerde İsmet Paşa konferansın ilk gününde söz alarak "Çok ıstırap çektik, çok kan akıttık. Bütün medeni uluslar gibi hürriyet ve istiklal istiyoruz." demiştir. İsmet Paşa ayrıca komisyon başkanlıklarından birinin Türkiye'ye verilmesini ve Türkçenin de İngilizce ve Fransızca gibi konferans dili olmasını İstemiş, böylece Türkiye'nin diğer devletlerle eşit olduğunu göstermek istemiştir.
Konferansta TBMM'yi en çok İngiltere ve Fransa uğraştırmış; Osmanlı borçları, Boğazlar, Musul ve Kapitülasyonlar konusunda uzun süren tartışmalar olmuş ve 4 Şubat 1923'te görüşmeler kesilmiştir.
Bunun üzerine Mustafa Kemal, Türk ordularının Musul üzerine yürümesi için alarma geçirmiş, yeni bir savaş istemeyen İngiltere ve Fransa ikinci görüşmeler için Türkiye'yi yeniden çağır¬mışlardır. 23 Nisan 1923'te yeniden toplanan konferans sonucu 24 Temmuz 1923'te barış antlaşması imzalanmıştır.
1. Sınırlar:
* Yunan Sınırı: Meriç Nehri sınır kabul edilmiş, Karaağaç Türkiye'ye savaş tazminatı olarak verilmiştir. Bozcaada ve Gökçeada dışında kalan bütün Ege adaları, silahtan arındırılarak Yunanistan'a bırakılmıştır.
* Türk - Sovyet Sınırı: Moskova ve Kars antlaşmaları geçerli olmak üzere belirlenmiştir.
* Türk - Suriye Sınırı: 1921 Ankara Antlaşması esas alınmıştır. Hatay Türk sınırları dışında kalmıştır.
* Türk - Irak Sınırı: Musul sorunu nedeniyle çözülememiş, daha sonra Türkiye ile İngiltere arasında ikili görüşmelere bırakılmıştır.
2. Kapitülasyonlar:
Lozan'da en çok tartışılan konu ödün verilmeden çözülmüş ve kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır.
3. Borçlar:
Osmanlı Devleti'nin borçları imparatorluktan ayrılan devletlere ve Türkiye'ye paylaştırılmıştır. Türkiye, üzerine düşen borçları taksitlerle ödeyecektir. Duyun-u Umumiye İdaresi kaldırılmıştır.
UYARI:
Türkiye'nin Lozan'da Osmanlı borçlarını ödemeyi kabul etmesi, Osmanlı Devleti'nin devamı olduğunu kabul ettiğini göstermektedir.
4. Azınlıklar:
Türkiye'de yaşayan bütün azınlıklar Türk vatand aşı sayılmış, böylece yabancı devletlerin azınlık haklarını bahane ederek Türkiye'nin içişlerine karışmaları engellenmiştir.
5. Nüfus Mübadelesi:
İstanbul'daki Rumlarla Batı Trakya'daki Türkler yerlerinde kalacak, diğer bölgedekiler karşılıklı yer değiştirecektir.
6. Yabancı Okullar:
Yabancı okullar Türk kanunlarına ve diğer okulların bağlı bulunduğu yönetmeliğe uyacaktır.
7. Patrikhane:
İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi'nin varlığını devam ettirmesi kararı alınmıştır. Fener Patrikhanesi'nin siyasi ayrıcalığı sona ermiştir.
8. Boğazlar:
Türk toprağı sayılmış, boğazların yönetimi, başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyonun yönetimine bırakılmıştır. Ayrıca Türkiye'nin boğazların iki yakasında asker ve silah bulundurması yasaklanmıştır. Bu durum Türkiye'nin egemenlik haklarına aykırıdır.
Önemi ve Sonuçları:
* İtilaf Devletleri Misak-ı Milli'yi ve Türkiye'nin bağımsızlığını kabul etmiştir.
* Askeri başarılar Lozan Antlaşmasıyla siyasi başarıya dönüşmüştür.
* Türk ulusu açısından I. Dünya Savaşı'nı bitiren antlaşmadır.
* Dünya Savaşı sonunda imzalanan antlaşmalar içerisinde geçerliliğini hâlâ koruyan tek antlaşmadır.
* Bu antlaşma devletlerin eşitlik prensibine göre görüşülmüş ve karara bağlanmıştır.
* Lozan Antlaşmasıyla Türk ulusunun bütünlüğünü parçalayan Sevr Antlaşması gündemden kalkmıştır.
*********************************************************
TEST
1.
Milli Mücadele döneminde,
I. Kuvayi Milliye birliklerinin disiplinsiz davranışları karşısında düzenli ordular kurulmuştur.
II. Londra Konferansı'na İstanbul Hükümeti dışında, TBMM Hükümeti de temsilci göndermiştir.
III. TBMM, Başkomutanlık Yasası'yla yetkilerini geçici olarak Mustafa Kemal'e devretmiştir.
Bu gelişmelerden hangilerinin ülkede birliği sağlamak amacıyla alınan önlemlerden biri olduğu savunulabilir?
A) Yalnızl B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
2. TBMM açıldıktan sonra ilk cepheyi doğuda Ermenilere karşı açmış, XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir'i Doğu Cephesi Komutanlığı'na atamıştır. Kazım Karabekir Ermenieri yenilgiye uğratarak Kars ve Sarıkamış'ı Gümrü Antlaşması'yla geri almıştır.
Bu durum aşağıdakilerden hangisini kanıtlamaktadır?
A) Doğu sınırının kesinlik kazandığını
B) Kurtuluş Savaşı'nın başarıya ulaştığını
C) TBMM'nin uluslar arası alanda siyasi başarı kazandığını
D) Osmanlı Devleti'nin hukuken sona erdiğini
E) TBMM'nin İtilaf Devletleri tarafından resmen tanındığını
3. Kurtuluş Savaşı sırasında İtalya,
— Birinci İnönü Savaşı'ndan sonra Londra'da düzenlenen konferansa TBMM Hükümeti'nin de katılmasını istemiştir.
— İkinci inönü Savaşı'ndan sonra Anadolu'daki birliklerini çekmeye başlamıştır.
— Sakarya Savaşı'ndan sonra Anadolu'daki bütün ordularını geri çekmiştir.
İtalya'nın bu tutumu aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?
A) Osmanlı Devleti'nin siyasi varlığını sürdürmesine destek verdiğinin
B) Anadolu'daki işgallerinden bir sonuç alamayacağını gördüğünün
C) Sömürgecilik düşüncesinden tamamen vazgeçtiğinin
D) Ulusal Kurtuluş Savaşı'na askeri alanda destek verdiğinin
E) İşgal ettiği topraklarda halk direnişine saygılı olduğunun
4. Eskişehir - Kütahya Savaşları'nın kaybedilmesi üzerine TBMM'de sert tartışmalar yaşanmıştır. Meclisteki muhalifler, yenilginin sorumlusu olarak gösterdikleri Mustafa Kemal'e ağır eleştiriler getirmelerine rağmen Başkomutanlık Yasası'nın oylanmasında olumlu oy kullanmışlardır.
Muhaliflerin Mustafa Kemal'e yönelik bu tutumundaki değişiklik,
I. Olası bir yenilgi durumunda Mustafa Kemal'in ordu ve halk üzerindeki saygınlığının sona ereceğini düşünmeleri,
II. Meclisteki gruplaşmanın ancak bu şekilde son bulacağını görmeleri,
III. Ülkenin kurtuluşu için tek umudun Mustafa Kemal olduğunu düşünmeleri
yargılarından hangileriyle açıklanabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
5. Mustafa Kemal,
I. Birinci Dünya Savaşı sırasında bazı cephelerde ordunun komutasının Alman subaylara bırakılması,
II. Sakarya Savaşı'nın kazanılmasından sonra getirilen barış önerisinde, İtilaf Devletleri'nin oluşturacağı bir komisyonun Türk ordusunu denetlemesi,
III. TBMM temsilcisi Bekir Sami Bey'in Londra Konferansı sonunda Fransızlarla ekonomik ayrıcalıklar içeren bir sözleşme yapması
gelişmelerinden hangilerine tam bağımsızlık ilkesine ters düştüğü için karşı çıkmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
6. Kurtuluş Savaşı sırasında,
I. Sakarya Savaşı'nın kazanılmasından sonra Fransa ile Ankara Antlaşması'nın imzalanması,
II. Eskişehir - Kütahya Savaşları'nın kaybedilmesinden sonra Fransa'nın TBMM ile başlattığı görüşmeleri kesmesi,
III. Birinci İnönü Savaşı'nın kazanılması sonucu Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması'nın yapılması
gelişmelerinden hangileri, TBMM'nin saygınlığının artmasında etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
7. Kurtuluş Savaşı sırasında,
I. İstanbul Hükümeti'nin dış politikada TBMM'nin kazandığı başarılara ortak olmak istemesi,
II. TBMM ile İstanbul Hükümeti arasında ikilikler yaşanması,
III. İstanbul Hükümeti'nin bağımsızlık mücadelesi sırasında TBMM'ye karşı çıkan isyanlara destek vermesi
olumsuzluklarından hangileri, TBMM'nin saltanat yönetimine son vermesinde etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
8.
I. TBMM'nin İtilaf Devletleri'yle, Kurtuluş
Savaşı'nın silahlı çatışmalarını bitiren Mudanya Ateşkes Antlaşması'nı imzalaması
II. Londra Konferansı'na TBMM temsilcisi ile İstanbul Hükümeti temsilcisinin birlikte katılması
III. TBMM'nin Lozan Konferansı öncesi saltanatı kaldırarak Osmanlı Devleti'ne son vermesi
Kurtuluş Savaşı sırasında yukarıdaki gelişmelerden hangileri Mustafa Kemal'in
"Türk ulusunun tek temsilcisi TBMM'dir." sözünü destekler niteliktedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
9. Mustafa Kemal'in yürürlüğe koyduğu Tekâlif-i Milliye Emirleri'nde,
— Tüccarların ve halkın elinde bulunan her türlü giyim ve yiyecek maddesinin %40'ına bedeli sonradan ödenmek şartıyla el konulacak
— Teknik araç, taşıt ve binek hayvanları ordunun emrine verilecek
— Halkın elinde bulunan silah ve cephane üç gün içerisinde orduya teslim edilecek gibi kararlar alınmıştır.
Kurtuluş Savaşı sırasında Türk ulusunun maddi ve manevi kaynaklarını harekete geçiren bu kanun aşağıdakilerden hangisine kanıt olamaz?
A) Türk ordusuna lojistik destek sağlamaya çalışıldığına
B) Türk halkında yardımlaşma ve dayanışma duygusunun etkili olduğuna
C) Padişah ve hükümetin ulusal güçleri desteklediğine
D) Türk ulusunun bağımsızlık isteğinin öne çıktığına
E) Ulusal güç unsurlarının desteğinin sağlandığına
10. Kurtuluş Savaşı sırasında,
I. Birinci İnönü Savaşı'ndan sonra itilaf devletleri Londra'da bir konferans toplamışlardır.
II. TBMM tarafından Mustafa Kemal'e Başkomutanlık yetkisi verilmiştir.
III. II. İnönü Savaşı'nın kazanılmasından sonra İtalyanlar işgal ettikleri toprakları boşaltmaya başlamıştır.
Bunlardan hangileri Kurtuluş Savaşı'nın yalnızca Yunan ordularına karşı yapılmadığının kanıtıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III
11. Kurtuluş Savaşı sırasında TBMM Hükümetinin,
I. Birinci İnönü Savaşı'ndan sonra Sovyet Rusya ile imzaladığı Moskova Antlaşmasıyla Rusya'dan askeri malzeme desteği alması,
II. Sakarya Savaşı'nın kazanılması üzerine Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşmasından sonra Fransa'nın Anadolu'dan çekilmesi,
III. Büyük Taarruz'dan sonra İtilaf Devletlerini Mudanya Ateşkes Antlaşması'nı imzalamaya zorlaması
Siyasi başarılarından hangileri itilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılığına kesin kanıttır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III
12. TBMM'nin,
I. Sakarya Savaşı'nın kazanılmasından sonra Fransa ile imzaladığı Ankara Antlaşmasiyla ilk kez bir İtilaf Devleti tarafından resmen tanınması,
II. Kars - Sarıkamış savaşlarından sonra Ermenistan ile Gümrü Antlaşması'nı imzalaması,
III. Sovyet Rusya İle imzaladığı Moskova Antlaşmasindan sonra Rusya'dan silah yardımı alması
gelişmelerinden hangileri, İtilaf Devletlerinin Anadolu politikasında görüş ayrılığına düştüklerinin kanıtıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
13. Türk ordularının Sakarya Savaşinı kazanmasından sonra İtilaf Devletleri TBMM'ye sundukları barış önerisinde "Doğu Trakya'nın Yunanistan'da kalması, kapitülasyonların devam etmesi, askerliğin paralı olması şartıyla Türk ordusunun sayısının artırılması ve azınlık haklarının Milletler Cemiyeti tarafından gözetilmesi"ni teklif etmişlerdir.
TBMM bu önerileri geri çevirmekle,
I. Yunan ordularının Anadolu'daki işgallerine son verilmesi,
II. İtalya ve Fransa'nın Anadolu politikasında İngiltere ile görüş ayrılığına düşmesi,
III. İngiliz kamuoyunun savaşa son vermesi için Loyd George Hükümetine baskı yapması
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
14. ÖRNEK SORU (ÖSS - 2006):
Lozan Antlaşması'nda yeni Türk adliyesini düzenlemek için birkaç yabancı uzmanın beş yıl süreyle Türkiye'de görevlendirilmesi; ancak Türk Hükümeti'nin, bu uzmanların önerilerini dikkate almak zorunda olmaması esası kabul edilmiştir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisini gösterir?
A) Egemenlik haklarının gözetildiğini
B) Hukuk alanında birlik olmadığını
C) Her alanda uzmana gereksinim olduğunu
D) Uzmanların görev sürelerinin uzatılabildiğini
E) Her alanda düzenleme yapılması gerektiğini
15. Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda alınan kararlardan bazıları şunlardır:
I. Doğu Trakya en geç otuz gün içerisinde TBMM Hükümeti'ne teslim edilecektir.
II. istanbul ve Boğazların yönetimi TBMM'ye bırakılacaktır.
III. Türk ve Yunan orduları arasındaki savaş sona erecektir.
Bu kararlardan hangileri Kurtuluş Savaşı'nın İtilaf Devletleri dışında İstanbul Hükümeti'ne karşı da kazanıldığının kanıtıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
16. Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasından sonra Padişah Vahdettin, barış antlaşması ile ilgili olarak İngiliz Yüksek Komiseri Rumbold'a, "Barış antlaşmasını yasal bir hükümetle mi yoksa bir ihtilal örgütüyle mi yapacaksınız? Biz, Ankara'dakilerin kabul etmeyeceği şartlarda barış yapmaya hazırız." demiştir.
Padişah Vahdettin bu tavrıyla,
I. Osmanlı Devleti'nin siyasi varlığını devam ettirme
II. Türk ulusunun kazandığı başarıyı sahiplenme
III. İngiliz hükümetinin sempatisini kazanma
amaçlarından hangilerine ulaşmaya çalışmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
17. Lozan Barış Antlaşması'nda yer alan,
I. Türkiye'deki bütün azınlıkların Türk vatandaşı olduğunun Batılı devletler tarafından kabul edilmesi,
II. Boğazların başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyonun idaresine bırakılması,
III. Osmanlı borçlarının ödenmesi için alacaklı devletlerin kurduğu Dûyun-u Umumiye İdaresi'ne son verilmesi
kararlarından hangileri Batılı devletlerin, Türkiye'nin içişlerine karışmalarını engellemeye yöneliktir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
18. Lozan Barış Antlaşması'nda Yunanistan, onarım borcu karşılığında Karaağaç'ı Türkiye'ye bırakmıştır.
Bu bilgiye dayanılarak,
I. Türkiye Lozan Antlaşması'yla toprak kazanmıştır.
II. Lozan Antlaşması'yla Türkiye bütün sorunlarını çözmüştür.
III. Türkiye, Lozan Antlaşması'yla bağımsızlığından hiçbir ödün vermemiştir.
yargılarından hangilerine varılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
19. Lozan görüşmeleri sırasında itilaf Devletleri kapitülasyonlar ve boğazlar gibi sorunları kendi çıkarları doğrultusunda çözmek istemişlerdir.
İtilaf Devletleri'nin bu tavrı aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?
A) Anadolu üzerindeki isteklerinden vazgeçmek istemediklerinin
B) Boğazların yönetiminin komisyona bırakılmasına karşı olduklarının
C) Osmanlı Devleti ile İlişkilerini sürdürmek istediklerinin
D) Türkiye'nin ulusal bağımsızlığına önem verdiklerinin
E) Sömürgecilik düşüncesinden vazgeçtiklerinin
20.
I. Kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır.
II. Osmanlı borçlarının bir bölümünün ödenmesi kabul edilmiştir.
III. Boğazlar askersiz hale getirilmiştir.
IV. Tüm azınlıklar Türk uyruğu kabul edilmiştir.
Bunlardan hangilerinin Türkiye'nin bağımsızlık haklarını zedelediği savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II, III ve IV
'Çalışmadan,Öğrenmeden,Yorulmadan,rahat yaşamanın yollarını alışkanlık haline getirmiş milletler;evvela haysiyetlerini,sonra hürriyetleri
ni ve daha sonra da istikballerini kaybetmeye
mahkumdurlar…
ATATÜRK
