ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI

   1960-1980 arası Orta Doğu gelişmelerinde, 1967 Arap-İsrail Savaşı bir dönüm noktası teşkil eder. Çünkü, bu savaşta İsrailin Araplar karşısında kazandığı kesin zaferler neticesinde, topraklarını savaştan öncekinin dört misli genişletmesi, Arap-İsrail meselesine çok büyük boyutlar kazandırmış ve neticelerini günümüze kadar getirmiştir.

    1948 Arap-İsrail Savaşını Araplar tahrik etmiştir. 1956 Arap-İsrail Savaşı ise İngiltere, Fransa ve İsrailin Mısıra saldırıları dolayısıyla meydana gelmiştir. Ancak 1967 Arap-İsrail Savaşı ise, İsrail değil, Araplar istediği için çıkmıştır. Şu farkla ki, Savaşı çıkarmak isteyen Araplar, ilk saldırganlığı İsrailin yapmasını istemişler ve bu da olmuştur.

   Ancak Araplar için, daha Savaşın ilk gününde bir hezimet oldu. Arapların 1967 Savaşının çıkmasını istemelerinde ve savaşı kışkırtmalarında üç önemli neden rol oynamış görünmektedir:

   Başkan Nasırın gerek 1948, gerek 1956 Savaşının ve her iki savaştaki yenilginin intikamını almaya kararlı olması. Bu, Nasır için bir prestij meselesi idi. Eğer İsraili yenecek olursa, intikamını gerçekleştirmekle kalmayacak, aynı zamanda kazandığı prestijle bütün Orta Doğuda Mısıra büyük bir üstünlük sağlamış olacaktı ki, bunun siyasi neticeleri de çok geniş olabilirdi.

    1956dan beri Sovyet Rusya, Mısır ve Suriyeyi o kadar silahlandırmıştı ki, İsrail ile yapılacak bir savaşın neticesinden sadece Mısır ve Suriye değil, Sovyetler dahi gayet emin görünüyorlardı. Bu sebeple, 1967 Arap-İsrail Savaşını Sovyetlerin de tahrik ettiklerini söylemek mümkündür.

   Bu sırada Amerikanın Vietnam bataklığına saplanmış olması ve dolayısıyla İsrailin arkasında yer alamıyacağı düşüncesi.

    Altı gün sürdüğü için Altı Gün Savaşı adını alan 1967 Arap-İsrail Savaşının başlangıç gelişmelerini, 1966 yılının son aylarında oluşmaya başlayan Suriye-İsrail gerginliği teşkil eder. Çoğunluğu Ürdünde bulunan ve diğer Arap ülkelerine de dağılmış bulunan Filistinlileri teşkilatlandırarak, bunları mücadeleye sevketmek için 1964 Mayısında, Ürdünün elinde bulunan Doğu Kudüste Birinci Filistin Kongresi toplandı ve burada Filistin Kurtuluş Örgütü kurularak bir de 33 Maddelik Filistin Milli Misakı kabul edildi.

   Bu Misaka göre, İngiliz mandası altındaki Filistin toprakları, Filistinlilerin anavatanı ve 6ıncı maddeye göre de, "Siyonist istilasından önce", yani 1917 Balfour Deklarasyonunundan önce, Filistin topraklarında devamlı oturan Yahudiler de Filistinli sayılacaktı.

    Bunun dışında, 1947 ye kadar Filistin topraklarında yaşayan "Arap vatandaşları" ile, bu tarihten sonra, ister Filistin topraklarında, ister bu toprakların dışında doğmuş olsun, Filistinli babadan olanlar Filistinli sayılacaktı. 9’uncu madde, Filistin topraklarının kurtarılması için silahlı mücadeleyi öngörmekteydi. 15inci madde, "Büyük Arap Vatanı"ndan siyonist, emperyalist istilanın kovulmasından ve Filistindeki siyonist varlığının tasfiyesinden söz etmekteydi.

      19uncu madde, Filistinin 1947deki taksimini ve İsrail Devletinin kurulmasını geçersiz sayıyordu. 21inci madde, Filistin topraklarının tamamen kurtuluşu yerine geçecek her türlü çözümü reddediyordu.

      Kudüs Kongresinde, 9uncu maddenin öngördüğü silahlı mücadeleyi yürütmek üzere fedayin denen gerillalardan meydana gelen bir askeri teşkilat olan El-Fetih (Al-Fatah) teşkilatı kurulmaktaydı.

     1966 Şubatında Suriyede iktidarda bulunan Baas Partisinin sol kanadı bir darbe yaparak, iktidarı ele geçirdi. Bu sol iktidar ile birlikte, Suriye-İsrail sınırında olayler çıkmaya başladığı gibi, bu yeni Baascılar, Başkan Nasırı İsraile karşı yumuşak davranmak ve Birleşmiş Milletlerin kanadının altına sığınmakla suçluyordu.

     1966 Ekiminden itibaren de Suriye topraklarından hareket eden El-Fetih fedayini, İsrail topraklarına saldırılara başladılar. İsrail, bu saldırıları Güvenlik Konseyine şikayet ettiğinde, oradan Suriye aleyhine bir karar çıkarmak mümkün olmadı. Zira her kararı Sovyet Rusya veto etmekteydi. Bu ise Suriyeyi daha da tahrik etti.

     Suriye Başbakanı Ekim ayında "Biz İsrailin güvenliğinin bekçisi değiliz" diyordu. Kasım ayında ise, Suriye ile Mısır (Birleşik Arap Cumhuriyeti) arasında bir savunma antlaşması imzalandı. Bu gelişmeler üzerine İsrail, fedayin saldırı ve akınlarına karşı, Kasım ayının ortalarından itibaren, "mislile mukabele" taktiğini tatbike başladı. Yani, yapılan en küçük bir saldırıya karşı, en ağır bir şekilde ve ağır silahlarla karşılık verilmeye başlandı. Bu suretle, bir yandan Suriye-İsrail, bir yandan da Ürdün-İsrail sınırlarında gerginlik her geçen gün biraz daha artmaya başladı.

     Ocak-Nisan 1967 döneminde Suriye-İsrail sınırlarında küçük çatışmalardan, tank, topçu ve hava çatışmalarına kadar her türlü faaliyet ortaya çıktı. 7 Nisan 1967 günü Suriye ile İsrail arasındaki hava muharebesinde İsrail uçakları Şam üzerinde uçtuğu gibi, altı tane de Suriye uçağını düşürdüler.

     7 Nisan olayı, Suriye ve Araplar için haysiyet kırıcı olmuştu. Bilhassa düşürülen uçakların Sovyet yapısı olması, Sovyetler için de olaynin prestij kırıcı olmasına sebep oldu. Bundan dolayı Sovyetler, Suriyeyi daha silahlandırdıklarından başka, Suriye üzerindeki kontrollarını da arttırdılar. Öyle görünür ki, 7 Nisandan sonra meydana gelen en küçük bir olay, İsraile komşu Arap ülkelerinin İsrail ile münasebetlerinin gerginleşmesine, kendi çapından daha büyük katkıda bulunmuştur.

    Mayıs ayından itibaren Suriyeden İsrail topraklarına fedayin akınları daha da yoğunlaşmaya başladı. İsrail Başbakanı Levi Eshkol, 11 Mayısta radyoda yaptığı bir konuşmada şöyle diyordu: "İsrail hükümeti gayet iyi biliyor ki, teroristlerin merkezi Suriyedir. Fakat biz prensibimizi tesbit ettik: Saldırgana mukabil darbeyi vurmanın zamanını, yerini ve vasıtasını biz seçeceğiz"Eshkolün bu sözlerinden sanıldı ki, İsrail Suriyeye karşı harekete geçmeye karar vermişti. Sonradan görüldü ki, İsrailin seçtiği hedef Mısırdır. Bu yanılgı dolayısıladır ki, Mısır Genelkurmay Başkanı 14 Mayısta Şama giderek görüşmelerde bulundu. Bundan sonra olaylar hızla akmaya başladı.

     16 Mayısta Mısır Silahlı Kuvvetleri alarm durumuna geçirildi. Esasen 14 Mayıstan itibaren Mısır kuvvetleri, 1956dan beri Birleşmiş Milletler barış gücünün kontrolünde olan Sinaya girmeye başlamıştı. Yine 16 Mayısta Mısır, gerek Sina Yarımadasında ve Gazzede bulunan ve gerek Akabe Körfezinin Kızıldenize çıkış noktası olan Tiran Boğazındaki Şarm el-Şeyhdeki Birleşmiş Milletler askerlerinin buralardan çekilmesini istedi. B.M. askerleri, 19 Mayıstan itibaren buralardan çekilmeye başladı ve yerlerini Mısır askerleri aldı.

    Bu olay, Arap-İsrail gerginliğinde önemli bir tırmanma teşkil etmekteydi. Mısır, bu hareketi ile iki cepheden İsraile karşı pozisyon alıyordu. Biri, Sinayı tamamen kontrolü altına almak suretiyle, İsraile karşı doğrudan hareket imkânını kazanması ve arada B.M. Kuvvetlerinin mevcut olmamasıydı. İkincisi ise, Şarm el-Şeyhe askerini sokmakla, İsrailin Kızıldenize çıkışı olan Tiran Boğazını kontrol altına alıyordu.

     Nasır, bununla da yetinmedi ve 22 Mayısta Tiran Boğazını İsrail gemilerine ve 24 Mayısta da bütün deniz trafiğine kapadı. Bu sonuncu tedbir ile, İsraile başka ülke gemilerinin yardım getirmesini önlemiş olmaktaydı.

    22 Mayıstan itibaren Tiran Boğazının ve arkasından Akaba Körfezinin kapatılması, Orta Doğudaki havayı birdenbire gerginleştirdi. Çünkü, İsrail Mısırın bu hareketini, kendisine yöneltilmiş bir saldırı olarak kabul etti. Bu sebeple, 23 Mayıstan itibaren Amerika ve Sovyetler harekete geçerek, bir savaşı önleme çabalarına giriştiler.

    Vietnam Savaşının Kongrede uyandırdığı tepkiler dolayısıyla Başkan Johnson, İsrail meselesinde fazla ileri gitmekten korkuyor ve ellerini bağlı hissediyordu. Onun için, Sovyet Rusyanın da Orta Doğuda herhangi bir avantaj elde etmesini önlemek için, bu devletle beraber hareket etme kararı aldı. Bu, Sovyetlerin de işine geldi. Çünkü 7 Nisandaki hava muharebesinde Suriyenin İsrail karşısında hiç bir şey yapamaması, Sovyetlerin Araplara olan güvenini sarsmıştı.

    Fakat Sovyetler, bir yandan da Arapların güvenini kaybetmek istemiyorlardı. Bu sebeple, bir yandan Amerika İsraili, öte yandan da Sovyetler Suriye ve Mısırı yatıştırmaya çalıştılar. İki büyük devletten gelen bu yatıştırma faaliyetinin hiç bir faydası olmadı. Hava yatışacağı yerde, daha da gerginleşti. Nasır, 26 Mayısta yaptığı bir konuşmada şöyle diyordu: "Eğer savaş gelecek olursa, bu topyekün bir savaş ve hedefimiz de İsraili yoketmek olacaktır. Bu savaşı kazanacağımıza inanıyoruz ve şimdi İsrail ile savaş için hazırız. Bu sefer 1956daki gibi olmayacak. O zaman İsrail ile değil, İngiltere ve Fransa ile savaşmıştık".

    Al Ahram Gazetesinin başyazarı Muhammed Heykel de, yine aynı gün, "Savaş kaçınılmazdır. Araplar ilk defa olarak iradelerini İsraile kabul ettirebileceklerdir" diyordu. Bu arada, Güvenlik Konseyi de 23 Mayıstan itibaren toplantılar yaparak ve bir takım kararlar alarak bir krizin patlamasını önlemeye çalıştı. Fakat bunlar da savaşı önlemeye yetmedi.

   30 Mayısta Mısır (Birleşik Arap Cumhuriyeti) ile Ürdün arasında bir savunma antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya 4 Haziranda Irak da katıldı. Mısır Başkanı Nasır, bu katılım dolayısıyla yaptığı konuşmada, "1956 ihanetinin intikamını almak için savaşın başlamasını şiddetle arzuluyoruz. Bu savaş bütün dünyaya Arapların da, İsrailin de ne olduğunu anlatacaktır" diyordu.

    Krizin başlangıcında Sovyetler, İsrailin ilk önce Suriye cephesinden harekete geçeceğini tahmin etmiştir. Daha sonraları Başkan Nasır, İsrailin Sina cephesinde harekete geçeceğini, ancak cepheden saldırmayıp, Gazze koridorundan girmesini beklemiştir. Halbuki bunların hiç biri olmadı. Arapların istediği gibi ilk saldırıyı İsrail yaptı. Fakat Araplara ilk ve ağır bir darbe indirmek için 5 Haziran 1967 sabahı 7:30dan itibaren havalanan İsrail uçakları, Mısır, Suriye ve Ürdün havaalanlarını bombardıman etmeye başladılar.

    Mısıra yapılan baskında, İsrail uçakları, Mısır radarlarına yakalanmamak için Akdeniz üzerinde çok alçaktan uçarak, Mısırın Batı sınırlarına ulaşmışlar ve saldırılarını batıdan yapmışlardır. Sina üzerinden değil. O kadar ki, İsrail uçakları Iraka da ulaşarak Habbaniye Havaalanını bile bombardıman ettiler.

    5 Haziran günü akşam olduğu zaman, 16 Mısır havaalanı artık kullanılmaz hale gelmiş ve 280 Mısır uçağı, 52 Suriye uçağı, 20 Ürdün uçağı ve bir çok da Irak uçağı yerde tahrip edilmişti. Sonradan görülmüştür ki, tahrip edilen Arap uçaklarının sayısı o gün 400ü aşmış bulunuyordu.

    Havaların kontrolu artık İsrailin elindeydi. Araplar, 5 Haziran günü 160 İsrail uçağını düşürdüklerini iddia etmiş iseler de, bu iddianın gerçekle hiç bir alakası olmadığı görülmüştür. Havalardaki üstünlük, İsrailin kara harekâtını da kolaylaştırmıştır. Bilhassa Sina Yarımadasındaki muharebelerde Mısırın zırhlı kuvvetleri, İsrail zırhlı kuvvetlerinden ziyade, havadan İsrail uçaklarından ağır darbeler yemiş ve perişan olmuşlardır. Bundan dolayı, İsrail kuvvetleri üç gün içinde bütün Sinayı ele geçirip, 7 Haziran akşamı Süveyş Kanalının sağ kıyısındaki, kuzeyde Kantaro, ortada İsmailiye ve güneyde de Port Tevfike ulaşmışlardır.

     Bu durumda Mısırın yapabileceği bir şey kalmamıştı. 8 Haziranda İsrail ile ateşkesi kabul ederek, İsrail kuvvetlerinin Kanalın diğer yakasına geçmesini önlemiştir.

    İsrail için 1967 Savaşının en çetin cephesi Ürdün cephesi ve Batı Şeria cephesi olmuştur. Ürdün kuvvetleri, gerçekten İsraili uğraştırmış ve ciddi kayıplar verdirmişlerdir. Fakat onlar da Mısırdan daha fazla dayanamadı. 7 Haziran günü Nablus muharebesini kaybedip, şehir, İsrail kuvvetlerinin eline geçince, İsrail bütün Batı Şeriayı işgal etmiş oluyordu. Bu sebeple 7 Haziran akşamı Ürdün de İsrail ile ateşkesi kabul etti.

    8 Hazirandan itibaren Suriye cephesinde Golan Tepelerinde muharebeler şiddetlendi. Suriye, Golan Tepelerinden aşağıdaki İsrail yerleşim merkezlerini 1956dan beri 11 yıl süre ile bombalamıştı. Yani bu tepelerin, İsrailin Suriyeye karşı savunması bakımından stratejik bir önemi vardı. Suriyeliler de İsrail karşısında fazla dayanamadılar. İsrail kuvvetleri, Golan Tepelerini aldıktan sonra, Suriye topraklarında ilerlemeye başladılar. İsrail kuvvetlerinin ilerleme istikameti Şamdı.

    İşte tam bu sırada, 10 Haziran günü Sovyetler, Amerikaya başvurarak, İsrail ilerlemesi durdurulmadığı takdirde, "askeri harekât" da dahil gerekli tedbirleri alacaklarını bildirdiler. Bu sırada İsrail kuvvetleri, Şama 40 mil mesafedeki Kuneitraya girmiş bulunuyordu. Dolayısısıyla İsrail, Kuneitrada durdu ve o gün saat 16:30da da İsrail ile Suriye arasında ateşkes başladı. Altı Gün Savaşı böylece sona ermiş oluyordu.

    Savaşın sonu Araplar için tam bir hezimetti. Savaştan sonra bir Arap askeri gücü kalmamıştı. Mısır, Sinaya 80-100 bin kişilik bir kuvvet sürmesine rağmen bir şey yapamamıştı. Mısır, 600-800 tank kaybetmişti. 100den fazla kullanılabilir Sovyet yapısı tank İsrailin eline geçmişti. Yine Mısırın 400 topu ile 10.000 askeri aracı Sinada tahrip edilmişti. Tahrip edilen Arap uçaklarının sayısı 441 olarak tesbit edilmiştir ki, bunun içinde Sovyet yapısı 280 Mig ve 60 Ilyuşin uçağı da bulunmaktaydı. Başka bir deyimle, 1967 Arap yenilgisi, aynı zamanda Sovyet silahlarının da yenilgisi idi.

    Arapların bu silah kaybı, Sovyetlerin bu ülkeleri tekrar silahlandırmak için daha sıkı kontrolü altına alması ve Orta Doğuda daha fazla söz sahibi olmak için de bir fırsat olmaktaydı.

    1967 zaferi ile İsrail, topraklarını dört misli daha genişletmiştir. Gazze ve bütün Sina Yarımadası İsrailin eline geçtiği için İsrail, Süveyş Kanalına dayanmış ve güneyde de Şarm-el-Şeyhi alarak Tiran Boğazının kontrolüne sahip olmuştur. Yine Sinanın kuzeydoğusundaki Gazze Bölgesi de İsrailin eline geçmiştir.

    İsrail, Ürdünden Şeria Nehrinin batısındaki bütün toprakları alarak, Şeria Nehri, Ürdün ile İsrail arasında sınır olmuştur. Keza, Ürdünün elindeki Doğu Kudüs de İsrailin eline geçmiştir ki, bu suretle 2000 yıldan beri ilk defa olarak Yahudiler Kudüse tekrar sahip oluyorlardı. Osmanlı Devletinin 400 yıl elinde tuttuğu kutsal Kudüsü, Araplar, 50 yıl ellerinde tutamamışlardı.

    İsrail, Golan Tepeleri denen ve Kuneitraya kadar uzayan Suriye topraklarını da işgal etmişlerdi. İsrail, bu toprakları elde etmekle, kendisi için gerekli güvenlikli sınırlara sahip olmaktaydı. Fakat, İsrailin bu güvenliğine karşı da, Sovyetler bilhassa Mısır ve Suriye üzerindeki nüfuzunu daha da arttırarak, bir bakıma bu güvenliği belirli ölçüde zayıflatmış olmaktaydılar. Zira, 1967 Savaşından sonra Sovyetler, Arap ülkelerini yeniden silahlandırmaya başlayarak İsrail karşısında bir silah dengesi kurmaya çalıştıkları gibi, bundan da daha önemlimi, Akdenizdeki varlıklarını arttırdı.

     Bu savaştan sonra Sovyet donanması hemen 50-60 parçaya çıkarıldığı gibi, Sovyetler, Suriyenin Lazkiye ve Mısırın da İskenderiye Limanında deniz üssü elde ettiler. Bu ise, bu iki ülkenin daha fazla Sovyet nüfuzu altına girmesi idi.

     Sovyetlerin Araplar üzerindeki koruyuculuğu, daha savaşın son günlerinde başlamıştı. 10 Haziran günü Sovyetler Amerikaya başvurup ateşkesi sağlamamış olsalardı İsrail kuvvetlerinin Şama girmesi belki işten bile olmayacaktı. Sovyetlerin koruyuculuğu bu kadarla da kalmadı. Güvenlik Konseyinde Amerikanın vetosu ihtimali dolayısıyla, Genel Kuruldan Araplar lehine bir karar çıkarmak amacı ile, B.M. Genel Kurulunun 19 Haziranda olağanüstü toplantıya çağrılmasını sağladı. Ancak, Genel Kurulda 21 Temmuza kadar yapılan toplantılarda, Arap-İsrail barışı için ortaya atılan hiç bir formül, gerekli üçte iki çoğunluğu sağlayamadı. Bunun üzerine mesele Güvenlik Konseyine havale edildi.

    Genel Kurul, 4 Temmuz2da, Pakistan tarafından teklif edilen ve Türkiye, İran, Gine, Mali ve Nijer tarafından desteklenen karar tasarısını kabul etti. 20 çekimsere karşı 88 oyla kabul edilen bu karar, İsraili, Kudüsün statüsünü değiştirebilecek her türlü tedbirden kaçınmaya davet ediyor ve bu gibi tedbirlerin hukuken geçersiz olacağını hatırlatıyordu. Güvenlik Konseyi ise İsraili destekleyen Amerikan ve Arapları destekleyen Sovyet görüşlerini uzlaştırmak için uzun süren görüşme ve tartışmalardan sonra, nihayet, 22 Kasım 1967de 242 sayılı kararı kabul etti.

     Karar, İsrailin bu son savaşta işgal ettiği topraklardan çekilmesini öngörmekteydi. Kararın bundan sonraki kısmında da, bölgedeki her devletin egemenlik, toprak bütünlüğü ve siyasi bağımsızlığının tanınması ve buna saygı gösterilmesi isteniyor ve yine her devletin barış içinde, tehdit ve kuvvet kullanılmasından uzak olarak, güvenlikli ve tanınmış sınırları içinde yaşaması hakkı kabul edilmekteydi.

Kararın üçüncü maddesine göre de, bu kararın yukarıdaki prensipleri çerçevesinde barışcı ve taraflarca kabul edilmiş bir anlaşmanın gerçekleştirilmesi amacı ile, Genel Sekreteri, taraflar arasında temas sağlamak için bir özel temsilci tayin edecekti.

    242 sayılı Güvenlik Konseyi kararının 3üncü maddesi gereğince, B.M. Genel Sekreteri, İsveçli diplomat Gunnar Jarringi taraflar arasında temas ve anlaşma sağlamakla görevli özel temsilci seçti. Ancak Jarringin temasları ve faaliyeti hiç bir netice vermedi. Fakat bu arada Amerika, barışı sağlama çabalarına aktif bir şekilde girdi. Çünkü, 1968 seçimlerinde başkanlığa gelen Richard Nixon, nasıl Vietnam meselesini bir an önce sona erdirmeye karar vermiş ise, Orta Doğuda da barışı gerçekleştirerek Amerikanın prestijini tamir etmeye kararlı idi. Çünkü, İsrailin 1967 Savaşındaki tartışmasız zaferi, Araplar tarafından, Amerikanın İsraile yardım ettiği propagandası ile, bir Amerikan aleyhtarlığına dönüştürülmüştü.

    Nixon, bilhassa bu aleyhte propagandayı önlemek ve Amerikanın Orta Doğudaki itibarını tekrar tesis etmek istiyordu. Bu sebeple Nixonın Dışişleri Bakanı William Rogers, Araplarla İsraili bir barış çözümü etrafında birleştirmek için çeşitli planlar ortaya attı. Fakat Rogersın bu teşebbüslerinden hiç bir netice çıkmadı. Çünkü, Araplar bir barış için önce İsrailin işgal ettiği topraklardan çekilmesi gerektiğini söylüyordu.

    Arapların 242 sayılı Güvenlik Konseyi kararını yorumlaması bu şekildeydi ve bu yorum, bugüne kadar devam etmiştir. Buna karşılık, İsrail ise, 242 sayılı kararın 3üncü maddesine dayanarak, önce bir müzakere masasına oturulmasını ve "güvenlikli ve tanınmış" sınırların tesbitini ve ondan sonra da, İsrailin, hangi topraklardan çekilecekse, oradan çekilmesi görüşünü savundu. İsrailin bu görüşü de bugüne kadar devam eden bir görüştür.